Ustavni sud u sastavu: predsednik dr Dragiša Slijepčević i sudije dr Olivera Vučić, dr Marija Draškić, Bratislav Đokić, Vesna Ilić Prelić, dr Goran Ilić, dr Agneš Kartag Odri, Katarina Manojlović Andrić, mr Milan Marković, dr Bosa Nenadić, Milan Stanić, dr Dragan Stojanović, mr Tomislav Stojković, Sabahudin Tahirović i Predrag Ćetković, u postupku po ustavnoj žalbi maloletne K.B. i maloletnog F.B, koje zastupa zakonski zastupnik Dragana Bjelanović iz Novog Sada, na osnovu člana 167. stav 4. u vezi sa članom 170. Ustava Republike Srbije, na sednici održanoj 17. novembra 2011. godine, doneo je

O D L U K U

   
1. Usvaja se ustavna žalba maloletne K.B. i maloletnog F.B. izjavljena protiv rešenja Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine i utvrđuje da im je povređeno pravo deteta garantovano odredbom člana 64. Ustava Republike Srbije, dok se u preostalom delu ustavna žalba odbacuje.
       
2. Poništava se rešenje Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine i određuje da Viši sud u Novom Sadu ponovo odluči o žalbi izjavljenoj protiv rešenja Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/10 od 25. avgusta 2010. godine.

O b r a z l o ž e nj e

       
1. Dragana Bjelanović iz Novog Sada, majka maloletne K.B. i maloletnog F.B, izjavila je Ustavnom sudu 17. novembra 2010. godine ustavnu žalbu protiv rešenja Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine, zbog povrede prava na ljudsko dostojanstvo, prava na život, nepovredivosti fizičkog i psihičkog integriteta, prava deteta i prava na posebnu zaštitu porodice, majke, samohranog roditelja i deteta, garantovanih čl. 23, 24, 25, 64. i 66. Ustava Republike Srbije.
       
U ustavnoj žalbi je hronološki naveden tok postupka razvoda braka Dragane Bjelanović i oca maloletnih K.B. i F.B. koji se vodio pred organima Republike Crne Gore i u kom postupku su presudom o razvodu braka deca poverena ocu. Dalje se navodi da je pred sudom u Novom Sadu otac maloletnih K.B. i F.B. kao izvršni poverilac pokrenuo izvršni postupak radi predaje dece. U navedenom izvršnom postupku je doneto i osporeno rešenje kojim je odbijena kao neosnovana žalba Dragane Bjelanović, koju je kao izvršni dužnik izjavila protiv rešenja Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/10 od 15. jula 2010. godine. Navedenim prvostepenim rešenjem Osnovnog suda u Novom Sadu određen je nastavak sprovođenja izvršenja u postupku predaje maloletne dece, a koji je pred istim sudom, na osnovu Haške konvencije o građnoskopravnim aspektima međunarodne otmice dece, 13. oktobra 2008. godine pokrenuo otac maloletne dece.  
       
U ustavnoj žalbi se dalje navodi da je sud prilikom donošenja osporenog rešenja morao uzeti u obzir i ispitati činjenicu da je otac maloletne dece psihički bolestan, da bi povratak dece u Crnu Goru i odvajanje od majke posebno traumatizovalo decu, što jasno ukazuje na to da je sprovođenje izvršenja u konkretnom slučaju jedino moguće nakon utvrđenja ove odlučujuće činjenice.
   
Ustavni sud je konstatovao da, i pored činjenice da je ustavnu žalbu izjavila Dragana Bjelanović, majka maloletnih K.B. i F.B, iz sadržine ustavne žalbe, odnosno navoda ustavne žalbe, označenih povređenih ustavnih prava, kao i prirode osporenog akta, proizilazi da je ustavnu žalbu izjavila u ime svoje maloletne dece, kao njihov zakonski zastupnik. Ustavni sud je dalje konstatovao da iako je Dragana Bjelanović imala položaj izvršnog dužnika u postupku u kome je doneto osporeno rešenje, iz sadržine ustavne žalbe i predmeta izvršenja konkretnog izvršnog postupka, proizlazi da se navodi ustavne žalbe i osporeni akt dovode u vezu sa ustavnim pravima maloletne dece, tako da je u ustavnoj žalbi posebno istaknuto da obustava izvršnog postupka ne treba da ima za cilj zaštitu najboljeg interesa Dragane Bjelanović, kao majke maloletne dece, niti interesa njenog bivšeg supruga ili svekra, već isključivo i jedino zaštitu najboljeg interesa maloletnih K.B. i F.B, odnosno zaštite njihovih prava.
       
2. Saglasno članu 170. Ustava Republike Srbije, ustavna žalba se može izjaviti protiv pojedinačnih akata ili radnji državnih organa ili organizacija kojima su poverena javna ovlašćenja, a kojima se povređuju ili uskraćuju ljudska ili manjinska prava i slobode zajemčene Ustavom, ako su iscrpljena ili nisu predviđena druga pravna sredstva za njihovu zaštitu. Postupak po ustavnoj žalbi se, u smislu člana 175. stav 3. Ustava, uređuje zakonom.
   
U toku postupka pružanja ustavnosudske zaštite, povodom ispitivanja osnovanosti ustavne žalbe u granicama istaknutog zahteva, Ustavni sud utvrđuje da li je u postupku odlučivanja o pravima i obavezama podnositeljke ustavne žalbe povređeno ili uskraćeno njeno Ustavom zajemčeno pravo ili sloboda.   
   
3. Ustavni sud je u sprovedenom postupku izvršio uvid u spise predmeta Osnovnog suda u Novom Sadu P. 8582/08 i P. 5218/09 (novi broj P. 19102/10) i spise predmeta Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/10 (novi broj I. 15102/10), kao i dokumentaciju priloženu uz ustavnu žalbu i utvrdio sledeće činjenice i okolnosti od značaja za odlučivanje u ovoj ustavnopravnoj stvari:
   
Osnovni sud u Kotoru, Republika Crna Gora, je nakon pokrenute brakorazvodne parnice između tužioca R.B, oca maloletne dece i Dragane Bjelanović, njihove majke, doneo rešenje P. 519/08 od 30. jula 2008. godine kojim je odredio privremenu meru na osnovu koje se maloletna K.B. i maloletni F.B. poveravaju na čuvanje i vaspitanje ocu. Brak stranaka je pravnosnažno razveden presudom Osnovnog suda u Kotoru od 18. avgusta 2009. godine. Osnovni sud u Kotoru je 27. avgusta 2010. godine doneo presudu P. 1271/09/08 kojom se maloletna K.B. i F.B. poveravaju na čuvanje, vaspitavanje i izdržavanje ocu R.B, bez obaveze Dragane Bjelanović da doprinosi izdržavanju.
   
Ministarstvo pravde Republike Srbije je 13. oktobra 2008. godine uputilo Opštinskom sudu u Novom Sadu međunarodnu zamolnicu Ministarstva pravde Republike Crne Gore povodom pokretanja mehanizama koji proizilaze iz Haške konvencije o građanskopravnim aspektima međunarodne otmice dece (u daljem tekstu: Haška konvencija) po molbi oca maloletne dece, a koja je zasnovana na rešenju Osnovnog suda u Kotoru P. 519/08 od 30. jula 2008. godine.
   
Opštinski sud u Novom Sadu je 18. decembra 2008. godine od Instituta za zdravstvenu zaštitu majke i deteta u Novom Sadu zahtevao da se sačini stručno mišljenje na okolnost da li bi maloletni K.B. i F.B. bili izloženi bilo kakvoj traumi, fizičkoj opasnosti ili na neki drugi način dovedeni u nepovoljniji položaj ukoliko bi bio izdat nalog za njihov povratak u Budvu kod oca. Ovo naročito uzimajući u obzir zdravstveno stanje oca, budući da je, na osnovu nalaza specijaliste od 27. novembra 2008. godine, dijagnostikovana manična epizoda - remisija. Stručno mišljenje na ove okolnosti nije dato, jer je na ročištu održanom 27. marta 2009. godine Opštinski sud u Novom Sadu ovo rešenje stavio van snage.
   
Opštinski sud u Novom Sadu je 27. marta 2009. godine doneo presudu P. 8582/08 kojom je odbijen kao neosnovan predlog predlagača R.B. da se Dragani Bjelanović, kao protivniku predlagača, naloži da preda decu koja se nalaze kod nje, ocenivši da u ovom slučaju nije izvršena otmica dece od strane protivpredlagača, jer su se stranke po prethodnom zajedničkom dogovoru preselile u Novi Sad zajedno sa decom gde su i živeli sve dok nije došlo do konačnog prekida bračne zajednice u martu mesecu 2008. godine kada je predlagač hospitalizovan u Vojnomedicinskoj Akademiji u Beogradu. Odlučujući po žalbi predlagača, Okružni sud u Novom Sadu je doneo rešenje Gž. 3631/2009 od 27. maja 2009. godine kojim je ukinuo presudu Opštinskog suda u Novom Sadu P. 8582/08 od 27. marta 2009. godine i predmet vratio na ponovno suđenje.

U ponovnom postupku, Opštinski sud u Novom Sadu je doneo rešenje P. 5218/09 od 15. jula 2009. godine kojim je usvojio predlog predlagača R.B. i naložio protivniku predlagača, Dragani Bjelanović, da vrati maloletnu decu koja se kod nje nalaze, ocenivši da su deca nezakonito zadržana, te da je time protivnik predlagača povredila pravo na staranje koje je predlagač dobio po zakonu Republike Crne Gore. Okružni sud u Novom Sadu je rešenjem Gž. 6591/2009 od 15. oktobra 2009. godine odbio žalbu protivnika predlagača i potvrdio rešenje Opštinskog suda u Novom Sadu P. 5218/09 od 15. jula 2009. godine i ocenio da na strani protivnika predlagača postoji nezakonito zadržavanje maloletne dece shodno članu 3. Haške konvencije.

Otac maloletne dece je kao izvršni poverilac podneo Opštinskom sudu u Novom Sadu 20. novembra 2009. godine predlog za izvršenje rešenja Opštinskog suda u Novom Sadu P. 5218/09 od 15. jula 2009. godine. Na osnovu ovog predloga, isti sud je doneo rešenje I. 4503/09 od 30. novembra 2009. godine kojim je izvršnom dužniku, Dragani Bjelanović, naloženo da vrati i preda decu.

Osnovni sud u Novom Sadu je 29. januara 2010. godine doneo rešenje I. 1627/10 kojim je odredio sprovođenje izvršenja radi naplate novčane kazne u iznosu od 3.000,00 dinara, izrečene izvršnom dužniku rešenjem o izvršenju I. 4503/09 od 30. novembra 2009. godine, popisom procenom i prodajom pokretnih stvari izvršnog dužnika. Povodom žalbe izvršnog dužnika, Viši sud u Novom Sadu je 17. februara 2010. godine doneo rešenje Gž. 2-8/10 kojim je odbio žalbu i potvrdio rešenje I. 4503/09 od 30. novembra 2009. godine. Drugostepeni sud je naveo da i pored toga što žalbeni navodi izvršnog dužnika nisu od uticaja na pravilnost pobijanog rešenja o izvršenju, prvostepeni sud treba da razmotri predlog izvršnog dužnika za odlaganje započetog izvršenja u smislu odredbe 64. Zakona o izvršnom postupku ili obustavi izvršenja po službenoj dužnosti u slučaju da su ispunjeni uslovi iz člana 68. Zakona o izvršnom postupku, uputivši prvostepeni sud na žalbene navode izvršnog dužnika da je predloženi način izvršenja nemoguće sprovesti, a da ne nastupe tragične posledice po maloletnu decu.

Na osnovu navedenog, Osnovni sud u Novom Sadu je 9. marta 2010. godine doneo zaključak I. 1627/10 kojim je odredio izvođenje dokaza putem sudskopsihijatriskog i psihološkog veštačenja o tome da li postoji ozbiljna opasnost da bi predaja dece ocu izložila decu psihičkoj traumi ili ih na drugi način dovela u nepovoljan položaj. Stalni sudski veštaci, specijaliste sudske psihijatrije i medicinske psihologije dali su traženo mišljenje 25. marta 2010. godine, sa zaključkom da razvojna potreba dece jeste da žive sa oba roditelja u stabilnoj i sigurnoj porodičnoj sredini, ali da bi odvajanje dece od majke i promena sredine, nepovoljno uticali na njihov emocionalni razvoj i predstavljali značajnu traumatizaciju dece. Tokom veštačenja stručnjaci su u obzir uzeli i aktuelni ambivalentan odnos dece prema ocu, doživljaj nepoverenja prema njemu i postojanje straha, zaključivši da u periodima neposredno nakon viđanja sa ocem, deca pokazuju znake snažne izloženosti stresu i povišenje anksioznosti, kao i samodestruktivnog i regresivnog ponašanja.

Osnovni sud u Novom Sadu je 6. aprila 2010. godine, na osnovu izvršenog veštačenja, doneo rešenje I. 1627/10 kojim je obustavljeno izvršenje određeno rešenjem o izvršenju I. 4503/09 od 30. novembra 2009. godine i ukinuo sve sprovedene izvršne radnje. Sud je ovo rešenje doneo posebno vodeći računa o dužnosti suda da se u toku čitavog postupka rukovodi najboljim interesima dece, jer je nesumnjivo utvrđeno da bi nasilno oduzimanje dece od majke i predaja dece ocu ostavilo teške posledice po njihovo psihičko zdravlje i dovelo do nesagledivih posledica po njihov razvoj.

Viši sud u Novom Sadu je povodom izjavljene žalbe izvršnog poverioca doneo rešenje Gž. 4607/10 od 14. maja 2010. godine kojim je žalbu usvojio i rešenje Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/10 od 6. aprila 2010. godine ukinuo i predmet vratio prvostepenom sudu na dalji postupak. Drugostepeni sud je ocenio da se u konkretnom slučaju nisu stekli uslovi za obustavu izvršenja iz člana 68. Zakona o izvršnom postupku, a da izvršni dužnik nije zahtevao odlaganje izvršenja shodno članu 64. Zakona o izvršnom postupku.

Na osnovu predloga za odlaganje izvršenja koje je izvršni dužnik Dragana Bjelanović podnela 21. i 25. juna 2010. godine, pozivajući se na odredbu člana 64. Zakona o izvršnom postupku, Osnovni sud u Novom Sadu je 15. jula 2010. godine doneo rešenje I. 1627/10 kojim je predlog izvršnog dužnika sadržan u ovim podnescima odbio kao neosnovan, ocenivši da u konkretnom slučaju nisu ispunjeni razlozi za odlaganje iz člana 64. Zakona o izvršnom postupku, s obzirom da izvršni dužnik nije dokazao da postoje naročito opravdani razlozi za odlaganje izvršenja. Prvostepeni sud je naveo da izvršni dužnik nije dao nove razloge za odlaganje izvršenja, već je svoj predlog zasnovao na razlozima povodom kojih je Osnovni sud u Novom Sadu 6. aprila 2010. godine doneo rešenje o obustavi izvršnog postupka, a koje je Viši sud u Novom Sadu 14. maja 2010. godine ukinuo i predmet vratio na ponovno suđenje smatrajući da nisu bili ispunjeni uslovi za obustavu postupka po službenoj dužnosti u smislu člana 68. Zakona o izvršnom postupku.

Izvršni dužnik je 3. avgusta 2010. godine ponovo podneo zahtev za odlaganje izvršenja koje je bilo zakazano za 11. avgust 2010. godine uz koji je priložio i krivičnu prijavu podnetu protiv oca maloletne dece, koju je podneo Osnovnom javnom tužilaštvu u Novom Sadu 30. jula 2010. godine. Takođe, Osnovnom sudu u Novom Sadu prosleđen je i izveštaj stručnog tima za zaštitu dece od zlostavljanja, zloupotrebe i zanemarivanja Centra za socijalni rad u Novom Sadu, broj 56092-9218/10 IV-01 od 2. avgusta 2010. godine, sačinjen po službenoj dužnosti, u kojem je predloženo da se, saglasno članu 13. Haške konvencije, sprovođenje izvršenja predaje dece ocu odloži do okončanja postupka povodom prijave o zlostavljanju dece.    

Osnovni sud u Novom Sadu je 25. avgusta 2010. godine doneo rešenje I. 1627/10 kojim je obustavio izvršenje određeno rešenjem o izvršenju I. 4503/09 od 30. novembra 2009. godine i ukinuo sve sprovedene izvršne radnje. U obrazloženju ovog rešenja je navedeno da je tokom postupka nesumnjivo utvrđeno da bi nasilno oduzimanje dece od majke i predaja ocu, kao i promena sredine bez plana intervencije za slučaj da prilagođavanje ne bude uspešno, ostavilo teške posledice po psihičko zdravlje dece, da bi izvršenje u ovom slučaju bilo nemoguće sprovesti bez teških posledica po interese dece, te da se obustava izvršenja zasniva na zaštiti najboljeg interesa dece, koji je kao pravni standard propisan i članom 3. Konvencije o pravima deteta.

Viši sud u Novom Sadu je osporenim rešenjem Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine usvojio žalbu izvršnog poverioca, ukinuo rešenje Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/10 od 25. avgusta 2010. godine i odredio nastavak sprovođenja izvršenja. Viši sud u Novom Sadu je ocenio da je prvostepeni sud pogrešno primenio odredbe Zakona o izvršnom postupku s obzirom na to da je propustio da postupi u skladu sa članom 217. stav 4. Zakona o izvršnom postupku, te pogrešno obustavio izvršenje pozivajući se na član 3. Konvencije o pravima deteta, čl. 68. i 224. Zakona o izvršnom postupku i član 266. Porodičnog zakona. Prema oceni drugostepenog suda, najbolji interes deteta koji prvostepeni sud navodi kao osnov za donošenje odluke o obustavi izvršenja nije prihvatljiv sa stanovišta tog suda, s obzirom na to da je i u postupcima koji su prethodili postupku izvršenja postojala obaveza sudova da postupaju u skladu sa najboljim interesom deteta, a da je sam postupak izvršenja prouzrokovan nepostupanjem izvršnog dužnika u skladu sa izvršnom ispravom. Imajući u vidu činjenicu da izvršni dužnik nije ovlašćen da predlaže obustavu izvršenja, po oceni donosioca osporenog akta, osnovano se u žalbi izvršnog poverioca ističe da je prvostepeni sud pogrešno primenio odredbu člana 68. stav 2. Zakona o izvršnom  postupku.

4. Odredbama Ustava značajnim za odlučivanje u ovom predmetu utvrđeno je: da su opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni međunarodni ugovori sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije i da se neposredno primenjuju, a da potvrđeni međunarodni ugovori moraju biti u skladu sa Ustavom (član 16. stav 2.).

Odredbama Ustava na čiju povredu se podnosioci pozivaju u ustavnoj žalbi utvrđeno je: da je ljudsko dostojanstvo neprikosnoveno i da su svi dužni da ga poštuju i štite, da svako ima pravo na slobodan razvoj ličnosti, ako time ne krši prava drugih zajemčena Ustavom (član 23.); da je ljudski život neprikosnoven (član 24. stav 1.); da je fizički i psihički integritet nepovrediv, da niko ne može biti izložen mučenju, nečovečnom ili ponižavajućem postupanju ili kažnjavanju, niti podvrgnut medicinskim ogledima bez svog slobodno datog pristanka (član 25.); da deca uživaju ljudska prava primereno svom uzrastu i duševnoj zrelosti, da su zaštićena od psihičkog, fizičkog, ekonomskog i svakog drugog iskorišćavanja ili zloupotrebljavanja (član 64. stav 1. i 3.); da porodica, majka, samohrani roditelj i dete u Republici Srbiji uživaju posebnu zaštitu, u skladu sa zakonom (član 66. stav 1.).

Odredbama Zakona o ratifikaciji Konvencije o građanskopravnim aspektima međunarodne otmice dece (u daljem tekstu: Haška konvencija) ("Službeni list SFRJ - Međunarodni ugovori", broj 7/91), propisano je: da su ciljevi ove konvencije - a) da se obezbedi što hitniji povratak dece nezakonito odvedene ili zadržane u nekoj državi ugovornici, b) da obezbedi da se prava na staranje i viđenje sa detetom po zakonu jedne od država ugovornica stvarno poštuju u drugoj državi ugovornici (član 1.); da će se odvođenje ili zadržavanje deteta smatrati nezakonitim - a) ako predstavlja povredu prava na staranje koje je dobilo lice, institucija ili bilo koje drugo telo, kolektivno ili pojedinačno, po zakonu države u kojoj je dete bilo stalno nastanjeno pre odvođenja ili zadržavanja, b) ako su se u vreme odvođenja ili zadržavanja ta prava ostvarivala, kolektivno ili pojedinačno, ili bi se ostvarivala da nije došlo do odvođenja ili zadržavanja, a prava na staranje pomenuta u tački a) stava 1. mogu se steći pre svega sprovođenjem zakona, ili na osnovu sudske ili upravne odluke, ili na osnovu sporazuma koji ima pravno dejstvo po zakonu odnosne države (član 3.); ako je dete nezakonito odvedeno ili zadržano u smislu člana 3, a na dan početka postupka pred sudskim ili upravnim organom države ugovornice u kojoj se dete nalazi proteklo je manje od godinu dana od dana nezakonitog odvođenja ili zadržavanja, odnosni nadležni organ će naložiti hitan povratak deteta (član 12. stav 1.); da bez obzira na odredbe prethodnog člana, sudski ili upravni organ države kojoj se upućuje zahtev nije dužan da naloži povratak deteta ako lice, institucija ili drugo telo koje se suprotstavljaju njegovom povratku dokaže da postoji ozbiljna opasnost da bi povratak izložio dete fizičkoj opasnosti ili psihičkoj traumi ili ga na drugi način doveo u nepovoljan položaj (član 13. stav 1. tačka b)).

Odredbama Zakona o ratifikaciji Konvecnije Ujedinjenih nacija o pravima deteta ("Službeni list SFRJ - Međunarodni ugovori", broj 15/90 i "Službeni list SRJ - Međunarodni ugovori", broj 2/97) (u daljem tekstu: Konvencija o pravima deteta) propisano je: da u svim aktivnostima koje se tiču dece od primarnog značaja su interesi deteta bez obzira na to da li ih sprovode javne ili privatne institucije za socijalnu zaštitu, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela, da se države članice obavezuju da detetu obezbede takvu zaštitu i brigu koja je neophodna za njegovu dobrobit, uzimajući u obzir prava i obaveze njegovih roditelja, zakonitih staratelja ili drugih pojedinaca koji su pravno odgovorni za dete i preduzimaju u tom cilju sve potrebne zakonodavne i administrativne mere (član 3.); da države članice obezbeđuju da ni jedno dete ne bude odvojeno od svojih roditelja protiv njihove volje, osim kada nadležni organi na osnovu sudskog uvida odluče, u skladu s odgovarajućim zakonom i procedurama, da je takvo razdvajanje neophodno u najboljem interesu deteta, a takva odluka može biti neophodna u određenom slučaju, kao npr. ako roditelji zlostavljaju ili zanemaruju dete ili ako žive odvojeno pa se mora doneti odluka o mestu stanovanja deteta (član 9. tačka 1.); da države članice preduzimaju sve odgovarajuće zakonodavne, administrativne, socijalne i obrazovne mere radi zaštite deteta od svih oblika fizičkog i mentalnog nasilja, povreda ili zloupotrebe, zanemarivanja ili nemarnog odnosa, maltretiranja ili eksploatacije, uključujući i seksualnu zloupotrebu dok je na brizi roditelja, zakonitih staratelja ili nekog drugog lica kome je poverena briga o detetu (član 19.).  

Odredbama Zakona o ratifikaciji Evropske konvencije za zaštitu ljudskih prava i osnovnih sloboda ("Službeni list SCG - Međunarodni ugovori", broj 9/03) (u daljem tekstu: Evropska konvencija) propisano je: da svako ima pravo na poštovanje svog privatnog i porodičnog života, doma i prepiske, da se javne vlasti neće mešati u vršenje ovog prava sem ako to nije u skladu sa zakonom i neophodno u demokratskom društvu u interesu nacionalne bezbednosti, javne bezbednosti ili ekonomske dobrobiti zemlje, radi sprečavanja nereda ili kriminala, zaštite zdravlja ili morala, ili radi zaštite prava i sloboda drugih (član 8.).

Odredbama Porodičnog zakona ("Službeni glasnik RS", broj 18/05) propisano je: da je svako dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta u svim aktivnostima koje se tiču deteta, da država ima obavezu da poštuje, štiti i unapređuje prava deteta (član 6. stav 1. i stav 3.); da je roditeljsko pravo izvedeno iz dužnosti roditelja i postoji samo u meri koja je potrebna za zaštitu ličnosti, prava i interesa deteta (član 67.); da je u sporu za zaštitu prava deteta i u sporu za vršenje odnosno lišenje roditeljskog prava sud uvek dužan da se rukovodi najboljim interesom deteta (član 266. stav 1.). Odredbom člana 268. istog zakona je propisano da se odredbe čl. 265-267. ovog zakona primenjuju i u drugim sudskim postupcima u vezi sa porodičnim odnosima ako se ti postupci odnose na prava deteta.

Odredbama Zakona o izvršnom postupku ("Službeni glasnik RS", broj 125/04) propisano je: da sud može na predlog izvršnog dužnika, ako izvršni dužnik učini verovatnim da bi sprovođenjem izvršenja pretrpeo nenadoknadivu ili teško nadoknadivu štetu, u potpunosti ili delimično odložiti izvršenje i u drugim slučajevima u kojima za to postoje naročito opravdani razlozi, a izvršni dužnik te razloge dokazuje javnom ili po zakonu overenom ispravom i da o ovom predlogu sud odlučuje nakon održanog ročišta (član 64. stav 2.);  da će sud po službenoj dužnosti obustaviti izvršenje ako se u toku izvršnog postupka, sve dok izvršenje ne bude sprovedeno, utvrdi da je potraživanje prestalo usled propasti predmeta izvršenja, smrti odnosno prestanka stranke koja nema pravnog sledbenika, prebijanja potraživanja i iz drugih zakonom određenih razloga (član 68. stav 2.); da prilikom sprovođenja izvršenja sud posebno vodi računa o potrebi da se u najvećoj meri zaštiti interes deteta (član 224. stav 1.).    

5. Ustavni sud je u sprovedenom postupku, kao prethodno, razmatrao pitanje da li osporeno rešenje Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine predstavlja pojedinačni akt kojim se mogu povrediti Ustavom garantovana prava maloletnih podnosilaca ustavne žalbe na koja je ukazano u ustavnoj žalbi, odnosno da li osporeno rešenje može biti predmet razmatranja i odlučivanja u postupku po ustavnoj žalbi.

Imajući u vidu Ustavom i zakonima proklamovanu zaštitu najboljeg interesa deteta, Ustavni sud konstatuje da u svim sudskim postupcima koji se tiču prava deteta, pa i u izvršnim postupcima koji se odnose na predaju maloletne dece, imperativ mora biti najbolji interes deteta.

To dalje znači da u svim postupcima u kojima sud odlučuje, makar i indirektno o pravima maloletne dece, prilikom donošenja pojedinačnih akata, može doći do povrede ili uskraćivanja Ustavom i potvrđenim međunarodnim ugovorima garantovanih prava deteta. Po oceni Ustavnog suda, poštovanje načela najboljeg interesa deteta, kao i okolnosti svakog pojedinačnog slučaja opredeljuju da takvi pojedinačni akti mogu biti predmet razmatranja i odlučivanja Ustavnog suda u postupku po ustavnoj žalbi (sličan stav Ustavni sud je zauzeo u odlukama donetim po ustavnim žalbama broj Už-2650/2009 i Už-2531/2010 u kojima je odlučivano o pravima maloletne dece i zaštiti njihovog najboljeg interesa, tj. poništavanjem odluka sudova čijim bi izvršenjem bila prouzrokovana nenadoknadova šteta maloletnim podnosiocima ustavnih žalbi).
 
Iako je u konkretnom slučaju osporenim rešenjem Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine majka maloletnih podnosilaca, kao izvršni dužnik, obavezana da preda decu izvršnom poveriocu, njihovom ocu, po oceni Ustavnog suda, „predmet izvršenja“ konkretnog izvršnog postupka su maloletna deca, te je, u smislu prethodno izloženog, sud osporenim rešenjem „posredno“ odlučivao i o pravima maloletnih podnosilaca. Stoga, po oceni Ustavnog suda, osporeno rešenje Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine predstavlja pojedinačni akt kojim se mogu povrediti Ustavom garantovana prava maloletnih podnosilaca ustavne žalbe na koja je ukazano u ustavnoj žalbi, te takav akt može biti predmet ocene u postupku po ustavnoj žalbi.

6. Ocenjujući osnovanost razloga i navoda iznetih u ustavnoj žalbi sa stanovišta odredbi člana. 64. Ustava i polazeći od utvrđenih činjenica konkretnog slučaja, Ustavni sud konstatuje sledeće:
Ustav Republike Srbije postavlja kao jedan od postulata da su deca zaštićena od psihičkog, fizičkog, ekonomskog i svakog drugog iskorišćavanja ili zloupotrebljavanja. Iz odredbe člana 16. stav 2. Ustava proizilazi da su opšteprihvaćena pravila međunarodnog prava i potvrđeni međunarodni ugovori sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije, kao i da se neposredno primenjuju. Na osnovu navedene ustavne odredbe Haška konvencija i Konvencija o pravima deteta čine sastavni deo pravnog poretka Republike Srbije. Konvencija o pravima deteta predviđa da je u svim aktivnostima koje se tiču dece, bez obzira da li ih preduzimaju javne ili privatne institucije socijalnog staranja, sudovi, administrativni organi ili zakonodavna tela, najbolji interes deteta od prvenstvenog značaja.

Osnovni cilj Haške konvencije jeste da se obezbedi što hitniji povratak dece koja su nezakonito odvedena ili zadržana u nekoj državi ugvornici, kao i da se obezbedi da se prava na staranje i viđenje sa detetom po zakonu jedne od država ugovornica stvarno poštuju u drugoj državi ugovornici. Ovaj međunarodni instrument propisuje da se odvođenje ili zadržavanje deteta smatra nezakonitim ako predstavlja povredu prava na staranje koje je dobilo lice, institucija ili bilo koje drugo telo po zakonu države u kojoj je dete bilo stalno nastanjeno pre odvođenja ili zadržavanja. S druge strane, Haška konvencija postavlja i ograničenje ovog prava propisujući da sudski ili upravni organ države kojoj se upućuje zahtev nije dužan da naloži povratak deteta ako lice, institucija ili drugo telo koje se suprotstavljaju njegovom povratku dokaže da postoji ozbiljna opasnost da bi povratak izložio dete fizičkoj ili psihičkoj traumi ili ga na drugi način doveo u nepovoljan položaj. Drugim rečima, u postupku ostvarivanja prava na povratak nezakonito odvedene ili zadržane dece lica kome su deca poverena na staranje, obaveza je organa države kojoj se upućuje zahtev za povratak da, prvenstveno poštujući načelo najboljeg interesa deteta, ispita sve okolnosti konkretnog slučaja, tačnije navode suprotstavljene strane o postojanju ozbiljne opasnosti da bi povratak izložio dete fizičkoj ili psihičkoj traumi ili ga na drugi način doveo u nepovoljan položaj.   

S tim u vezi, Ustavni sud ukazuje da je Evropski sud za ljudska prava u presudi Neulinger i Shuruk protiv Švajcarske (od 6. jula 2010. godine, predstavka broj 41615, stav 134) zauzeo stav da se tokom primene Haške konvencije i mehanizama koji se njome pokreću prevashodno mora obratiti posebna pažnja na specijalan karakter koji ona ima kao instrument zaštite najboljeg interesa deteta.

Takođe, Ustavni sud ukazuje i da Porodični zakon predviđa da su sudovi uvek dužni da se rukovode najboljim interesom deteta u svim sudskim postupcima u vezi sa porodičnim odnosima ako se ti postupci odnose na prava deteta, kao i da Zakon o izvršnom postupku propisuje da prilikom sprovođenja izvršenja sud posebno vodi računa o potrebi da se u najvećoj meri zaštiti interes deteta.
 
Polazeći od Ustavom, međunarodnim konvencijama i zakonima proklamovane obaveze da su svi državni organi dužni da tokom postupaka koji se odnose na prava deteta štite najbolji interes deteta, Ustavni sud konstatuje da se povratak deteta, kada je u pitanju primena Haške konvencije mora odrediti shodno okolnostima svakog konktretnog slučaja. Po oceni Ustavnog suda, načelo poštovanja najboljeg interesa deteta zavisi od različitih okolnosti, a ponajviše od godina deteta, nivoa razvoja, prisustva ili odsustva roditelja u životu deteta, iskustava koje je dete imalo, kao i obaveze državnih organa da interes deteta u svakom konkretnom slučaju cene u odnosu na sve okolnosti konkretnog slučaja, pa i u odnosu na zdravstveno stanje oca dece kojem su privremenom merom dodeljena na brigu i staranje.

7. Saglasno izloženom, Ustavni sud je konstatovao da je konkretni izvršni postupak u kome je doneto osporeno rešenje Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine vođen radi izdavanja naloga za vraćanje zadržanog lica po Haškoj konvenciji. Ustavni sud je dalje utvrdio da je Viši sud u Novom Sadu osporenim rešenjem ukinuo prvostepeno rešenje uz obrazloženje da je pozivanje prvostepenog suda na najbolji interes deteta pogrešan osnov za obustavljanje izvršenja, jer je po oceni Višeg suda u Novom Sadu, i u postupcima koji su prethodili postupku izvršenja, postojala obaveza sudova da postupaju u skladu sa najboljim interesom dece, a da je postupak izvršenja prouzrokovan isključivo nepostupanjem izvršnog dužnika u skladu sa izvršnom ispravom.

Ustavni sud je konstatovao i da su Opštinski sud u Novom Sadu (sada Osnovni sud u Novom Sadu) i Okružni sud u Novom Sadu (sada Viši sud u Novom Sadu) u toku ovog izvršnog postupka propustili da utvrde činjenice na okolnost na koju je ukazivao izvršni dužnik, odnosno majka maloletnih podnosilaca ustavne žalbe, a koji se tiču najboljeg interesa dece. Konkretnije, sudovi su propustili da se izjasne na okolnost da li bi u odnosu na sadašnje zdravstveno stanje oca, s obzirom na nalaz specijaliste od 27. novembra 2008. godine, bio zaštićen najbolji interes maloletnih K.B. i F.B, ukoliko bi oni bili predati ocu, te su, po oceni Ustavnog suda, takvim odlučivanjem propustili da izvrše svoju obavezu propisanu navedenim članom 13. Haške konvencije.  

Ustavni sud konstatuje da i pored činjenice da je jedan od prevashodnih principa Haške konvencije hitan povratak otetog ili zadržanog deteta, ovaj princip nikako ne može da prevagne u odnosu na najbolji interes dece, te je upravo zbog toga bilo neophodno da se u konkretnom slučaju napravi procena interesa svih zainteresovanih strana u postupku imajući u vidu šta bi bilo najbolje rešenje za zadržanu decu.

Saglasno izloženom, Ustavni sud je ocenio da je u konkretnom slučaju izvršni sud ipak bio u obavezi da napravi balans između interesa maloletne dece i obaveze izvršenja odluke suda, te u tom procesu posebnu pažnju usmeri na najbolji interes maloletne K.B. i maloletnog F.B. U tom smislu, Ustavni sud konstatuje da je u konkretnom izvršnom postupku, pored ostalog, postojala obaveza suda da ispita navode izvršnog dužnika, majke podnosilaca ustavne žalbe, a koji se odnose na mentalno zdravlje oca, odnosno da utvrdi da li se navodi suprotstavljene strane mogu tretirati kao postojanje ozbiljne opasnosti, te da bi povratak izložio decu fizičkoj ili psihičkoj traumi ili ih na drugi način doveo u nepovoljan položaj.

8. Na osnovu izloženog i odredbe člana 89. stav 1. Zakona o Ustavnom sudu ("Službeni glasnik RS", broj 109/07), Ustavni sud je ustavnu žalbu u ovom delu usvojio i utvrdio da je osporenim rešenjem Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine podnosiocima ustavne žalbe povređeno pravo deteta iz člana 64. Ustava i pravo na posebnu zaštitu deteta iz člana 66. Ustava, pa je odlučio kao u prvom delu tačke 1. izreke.

Ustavni sud je, ne prejudicirajući odluku Višeg suda u Novom Sadu, ocenio da se štetne posledice povrede prava mogu ukloniti samo poništajem osporenog drugostepenog rešenja Višeg suda u Novom Sadu Gž. 6208/10 od 24. septembra 2010. godine i određivanjem da Viši sud u Novom Sadu donese novu odluku o žalbama koje su izjavili i majka maloletne dece na rešenje Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/2010 od 15. jula 2010. godine i otac maloletne dece na rešenje Osnovnog suda u Novom Sadu I. 1627/2010 od 25. avgusta 2010. godine, a o kojima je Viši sud u Novom Sadu doneo jednu odluku, s obzirom na to da, prema oceni Ustavnog suda, prevashodno nije u dovoljnoj meri cenjen predlog za odlaganje izvršenja izvršnog dužnika, uz koji je priložena i krivična prijava podneta Osnovnom javnom tužilaštvu u Novom Sadu protiv oca maloletne dece, pa je saglasno odredbi člana 89. stav 2. Zakona o Ustavnom sudu, odlučio kao u tački 2. izreke.

9. Imajući u vidu da je Ustavni sud utvrdio povredu prava garantovanog članom 64. Ustava, kao i da u konkretnoj ustavnoj žalbi nisu navedeni razlozi koji bi opravdali tvrdnju maloletnih podnosilaca ustavne žalbe da postoji povreda prava garantovanih čl. 23, 24, 25. i 66. Ustava, Ustavni sud je ustavnu žalbu u ovom delu odbacio zbog nepostojanja Ustavom i zakonom utvrđenih pretpostavki za vođenje postupka, saglasno odredbi člana 36. stav 1. tačka 4) Zakona o Ustavnom sudu, te rešio kao u drugom delu tačke 1. izreke.

10. Stoga je Ustavni sud, na osnovu odredbe člana 45. tačka 9) Zakona o Ustavnom sudu, odlučio kao u izreci.